‘s-Hertogenbosch is in het rijke cultureel religieuze/historische bezit van 2 – van origine – Mariabroederschappen. Dit is enerzijds de Illustre Lieve Vrouwe Broederschap van 1318 (ook bekend als de “zwanenbroederschap”) gevestigd in de Hinthamerstraat. Anderzijds de Broederschap van de Zoete Lieve Vrouw van ‘s-Hertogenbosch van 1834.

Deze webpagina is allereerst geschreven om de gezamenlijke geschiedenis èn de verschillen tussen beide broederschappen aan te geven. Daarnaast om een uitleg te geven over de georganiseerde en religieuze mariaverering in ‘s-Hertogenbosch tot nu toe. En ten slotte om de positie van beide broederschappen voor de Bossche samenleving uit te leggen. Beide broederschappen worden namelijk in ‘s-Hertogenbosch vaak met elkaar verward.

Specifieke en gedetailleerde informatie over de Illustre Lieve Vrouwebroederschap van 1318 vindt u op de website www.zwanenbroedershuis.nl .

De Illustre Lieve Vrouwebroederschap heeft als logo: “Sicut Lilium inter Spinas (als een Lelie tussen de doornen)”. Dit is de wijze waarop Maria door de eeuwen heen als de moeder Gods vaak wordt weergegeven.

De Illustre Lieve Vrouwe Broederschap, gesticht op 8 februari 1318, is de oudste van de 2 broederschappen. Volgens de Stichtingsactie heeft de Illustre broederschap tot 1629 een zuiver rooms-katholiek karakter gehad. Enerzijds rondom de organisatie van de Mariafeesten en anderzijds processies (vanaf 8 februari 1367).  In de tijdsspanne tussen 1629 en 1642 is dit karakter langzaam gewijzigd. Dit, vanwege de veranderde godsdienstige (protestantiserende) verhoudingen. Dit neemt niet weg dat tussen 1318 en 1642 de “Illustre” een enorme religieuze en culturele bijdrage geleverd. De Mariaverering stond hierin per definitie heel centraal.

Typerend voor de 14e eeuw in middeleeuws Den Bosch is de Mariaverering rondom 2 Mariabeelden. Het betreft ten eerste het “oude”beeld van de Illustre Lieve Vrouwebroederschap van 1318 en ten tweede de Zoete Moeder. De “oude Maria” is in de loop van de tijd spoorloos verdwenen. Het het beeld van de Zoete Lieve Vrouw is gebleven.

Na de totstandkoming is de sacramentskapel in de St. Jan op 19 september 1494 ingezegend door de bisschop van Luik. Heel veel mensen in Europa hebben daaraan bijgedragen. Dat kwam met name vanuit de zogenaamde buitenleden (15.000!). Dat waren leden van ook van ver buiten de stadsgrenzen . Tot in Duitsland en Frankrijk aan toe. Het gaf enorm veel prestige om lid te zijn van een belangrijke broederschap ver buiten je eigen woongebied.

De beroemde schilder Jheronimus Bosch is vanaf 8 februari 1487 tot aan zijn dood eveneens lid geweest. Hij heeft ook zorg gedragen voor de in die tijd gangbare, traditionele (en sjieke) Zwanenbroedersmaaltijd. Vanuit de Sint Jan is de afscheidsmis voor de schilder door de Broederschap betaald en mede vorm gegeven.

Ook de Vader des Vaderlands, Willem de Zwijger is vanaf 23 maart 1556 lid geweest. De maatschappelijk religieuze wijzigingen vanaf die tijd leidden tot een oorlogssituatie in de Nederlanden. De stad ‘s-Hertogenbosch heeft hier als geen ander – als stad tussen machtsblokken – mee gekampt.

Maarten Luther, Johannes Calvijn, de 80-jarige oorlog tussen 1578 en 1648, het Schermersoproep op 1 juli 1579 hebben een stempel op de stad gedrukt.   ‘s-Hertogenbosch heeft uiteindelijk gekozen voor de Unie van Atrecht (de zuidelijke katholiek gebleven Nederlanden). Na deze keuze kwam  de contrareformatie (herstel van het katholicisme tussen 1578 en 1629 in ‘s-Hertogenbosch tot ontwikkeling. De val van de stad op 14 september 1629 voor de Noordelijke Nederlanden echter luidde een periode van onderdrukking en verval in. Het hertogdom Brabant werd gesplitst. Het verbod op de uitoefening van het katholicisme na 1629 maakte dat de “Illustre” een andere bestaansrecht kreeg.

In 1642 veranderde de Illustre Lieve Vrouwe Broederschap definitief van religieus karakter. Zij veranderde van puur rooms-katholiek naar gemengd christelijk. Zowel katholiek als protestant dus.   De nieuwe structuur leidde tot een bestuur van 18 katholieke en 18 gereformeerde gezworen leden. Dat gebeurde toen de protestantse gouverneur van de stad Johan Wolfert van Brederode in 1642 om lidmaatschap verzocht. Dit leidde, na de instemmende vergadering van de tot dan toe katholieke broeders, tot een wijziging in de statuten.

Het Mariale karakter van de broederschap verviel. Dat wijzigde in het overstijgende christelijke doel van “eenheid en de vriendschap tussen christenen”. Dat staat vandaag de dag nog steeds centraal. Oecumene avant la lettre!

De “Illustre” ondersteunt vandaag de dag behoeftigen in en rond ‘s-Hertogenbosch.

De Broederschap van Onze Lieve Vrouw van Den Bosch is opgericht in de eerste helft van de 19e eeuw. Dit gebeurde in een tijd dat het maatschappelijk bewustzijn van de katholieke bevolking groeide. De vrijheid van godsdienst door Napoleon Bonaparte rondom 1810  maakte de komst van de nieuwe broederschap mogelijk. De teruggave van de toenmalige Sint Janskerk aan de katholieken in 1810 werd per koninklijk besluit door Koning Willem 1 in 1816 bevestigd. Het katholieke bewustzijn van de dan 80% katholieke Bosschenaren groeide daardoor nog sterker. Zodoende droeg de oprichting van de broederschap van de Zoete Lieve Vrouw enerzijds  bij tot een dieper katholiek (en mariaal) besef. Anderzijds tot het groter groeiend verlangen om de terugkeer van het beeld van de (Bossche) Zoete Moeder uit Brussel.

De broederschap van de Zoete Lieve Vrouw is rooms-katholiek. De Broederschap heeft vanaf zijn ontstaan de rol van de stimulans voor de Mariaverering opgepakt. De rol die de “Illustre” tot 1642 had, is vanaf 1834 door De Broederschap van de Zoete Lieve Vrouw actief vorm gegeven. Aanvankelijk met de blik op de terugkeer van het beeld van de Zoete Lieve Vrouw. Na terugkomst van de Zoete Lieve Vrouw in 1853 met de focus op Haar verering.

De “Illustre” heeft vanaf midden 17e eeuw ook een andere christelijk oecumenische doelstelling.