14e eeuwse beeweg
ingemetseld mariabeeldje en Maria met kindje Jezus in het noorderportaal van de Sint Jan.
Inleiding
(informatiebron (gedeeltelijk) van de website www.groetenuitdenbosch.nl)
De 14e eeuwse middeleeuwse beeweg door de Bossche binnenstad kent tal van Mariabeelden. Pal langs de weg waar, volgens de overlevering, de Zoete Lieve Vrouw van Den Bosch gelopen zou hebben ten tijde van een grote pestuitbraak. Langs deze route zouden mensen plotsklaps genezen zijn. Wat hier van zij, feit is dat de bidweg al eeuwen lang wordt gelopen door groepen en individuen. Dit gebeurt met name in de meimaand en tijdens de noveen (9 daagse bid/voorspraaktraditie) van de Zoete Lieve Vrouw die op 7 juli jaarlijks aanvangt. De verschillende beelden die het hele jaar door te zien zijn, staan hieronder in beeld aangegeven met daarbij een beschrijving. Deze beelden zijn in de meimaand en in juli door talloze andere beeldjes vergezeld. In de ramen en de vensters van de huizen volgens aloude Bossche traditie met kaarsen en bloemen.
Maria in ’t Sevengestern
Het zestiende-eeuwse huis “in ’t Sevengestern” heeft in de zijgevel op de hoek een nis met een prachtig mariabeeldje. Dit beeldje is in de tweede helft van de 20e eeuw geplaatst en wel in een voormalig openstaand (ovenvenster/openstaand) stuk van het deel van een toenmalige bakkerij.
Mariabeeld met kind
Iets verderop in de Beurdsestraat bevindt zich een klein Mariabeeldje in een op het eerste gezicht onooglijke nis. “Maria” heeft hier echter al een historie vanaf 1916 waar het huidige beeldje alweer het derde beeld in successie is. Het is hier waar destijds in het hoekpand Beurdsestraat/Kemelsharenkoek (deze straat bestaat nu niet meer) een Mariale gedenksteen gemetseld. Daarboven bevond zich een kleine lantaren dat boven de toenmalige afbeelding “de Koningin van de H. Rozenkrans” hing en waarin, vooral tijdens de omgangsdagen, onafgebroken kaarsjes ontstoken werden.
Midden jaren ‘50/begin jaren ’60 van de 20e eeuw zijn de meeste huizen aan de Beurdsestraat gesloopt. Toen is ook deze bijzondere gevelsteen verdwenen. Bij navraag bij het gemeentebestuur bleek dat de steen naar de gemeentewerf was afgevoerd. Hier bleek de gevelsteen dermate beschadigd en in stukken uiteengevallen te zijn, dat behoud onmogelijk was. Een belangrijk eerste markeringspunt van de bidweg is toen verloren gegaan.
Op initiatief van de Vereniging Stille Omgang is tientallen jaren later op 3 mei 1981 aan de andere zijde van de Beurdsestraat wederom een Mariale afbeelding geplaatst. Dit Mariabeeldje, gemaakt van terracotta, is vervaardigd door de Brabantse kunstenaar Frans van Amelsfoort. Door Pater Barnabas van der Brule is het beeldje ingezegend. Bij het beeld is tevens een gedenksteen geplaatst waarvan hieronder een afbeelding is geplaatst. De tekst die daarop staat luidt: “Aan de overkant is na sloop Maria’s beeltenis verdwenen. Aan deze gevel is zij weer verschenen”.
De vereniging Stille Omgang is in 2016 opgegaan in de Broederschap van de Zoete Lieve Vrouw. De oude leden van de Vereniging voorzien in mei en in juli de beeweg prachtig van blauw-witte vlaggen en wit-gele boeketten.
Bosch ‘Marieke’
Een stuk verderop, na het oversteken van de Prins Bernhardstraat, bevindt zich in de Sint Jorisstraat, links van de voormalige gevangenis, in het zogenaamde Refugiehuis van Sint Geertrui te Leuven (toevluchtsoord wanneer de kloosterlingen een veilige haven moesten vinden bij onrust) een andere mariale steen. Deze is op 18 oktober 1976 door kunstenaar Manus Evers vervaardigd en was afkomstig van een andere straathoek. Deze is inmiddels door sanering in de binnenstad ook is verdwenen (hoek Bandsepoort-Weversplaats).
De steen is een herinnering aan het volksspel Bosch’ Marieke van 1947 dat in het Casino (de voorloper van het Theater aan de Parade) door een hondertal mensen uit de oude volksbuurt rondom de Beurdsestraat (Oude Hulst, de Weversplaats, De Mortel, de Bandsche Poort en de Berenbijt is uitgevoerd. Alle straten zijn bijna of nagenoeg geheel verdwenen. Het volksspel is opgevoerd naar een idee van de toenmalige kapelaan van de Sint Catharinakerk. In totaal werd het in de jaren 1947, 1948 en 1949 een twintigtal keer opgevoerd en nadien ook nog in 1955 in het kader van de bevrijdingsfeesten en in 1956. Daarna verdween de oude buurt.
De deelnemers aan het spel hadden in 1947 het geld bijeengebracht en het beeldje van Bosch’ Marieke laten maken. Het volksstuk Bosch’Marieke is in 2011 door leerlingen van de theateropleiding van het Koning Willem I College vernieuwd opgevoerd in de Koningszaal van de school (zie herhaalde foto op de achtergrond). Hiernaast een Mariabeeldje in de Sint Jorisstraat schuin tegenover Bosch’ Marieke.
Koningin van de Heiligen Rozenkrans
Het mozaïek ‘Koningin van de Heiligen Rozenkrans’ tegen het pand St. Jorisstraat 23 bevindt zich op de linkerzijgevel. Rond het jaar 1600 bevond zich hier het klooster van de Kartuizers. Van dit klooster waren tot 1960 nog veel herkenningspunten aanwezig. Echter, bij de renovatie en verbouwing van het pand tot kleinschaligere wooneenheden, is veel hiervan verloren gegaan. Ook eerder, ten behoeve van de bouw van het huis van bewaring, rond 1900, zijn veel panden gesloopt. De linker binnenmuur van het pand St. Jorisstraat 23 is bijvoorbeeld toen tot buitenmuur gemaakt. Om vocht- en regendoorslag te voorkomen, is de muur bepleisterd.
Het mozaïek is gemaakt naar een ontwerp van dhr. J.G.J. Huijboom en is door de vereniging “Mannenomgang” in 1923 aangebracht. Deze vereniging is in 1866, toen onze stad door een choleraepidemie werd getroffen, opgericht door de meubelmaker Johannes Theodorus Dirks. Naast de afbeelding van de Heilige Rozenkrans bevindt zich een banier van de vereniging Mannenomgang).
Koningin van de Vrede (Regina Pacis)
Lopend vanaf de Vughterstraat de Postelstraat in is aan de gevel van het pand met nr. 23, een Mariabeeld geplaatst dat door de woningbouwvereniging S.W.H. te ‘s-Hertogenbosch, na het gereed komen van de nieuwbouw van dit pand, is aangebracht.
Ons Lief Vrouwke
Op de hoek Korenbrugstraat-Kruisstraat staat een huis met vanaf 1635 de naam: ‘Onder Ons Lief Vrouwke’. Naar alle waarschijnlijkheid was er in die tijd al een Mariabeeld tegen de gevel geplaatst. In het begin van de 20e eeuw gingen de bewoners van de straat over tot een groter beeld. Men kocht een Mariabeeld, dat gemaakt was door de Bossche beeldhouwer Sjef Kuipers. Vervolgens werd er door dhr. W. Lelyveld een troon en baldakijn ontworpen die door de timmerman Vaes is uitgevoerd. Beide heren waren lid van de toenmalige buurtcommissie.
In de oorlog is veel rondom het beeld vernield en is het beeld weggehaald en verdwenen. Onderzoek en nasporing naar het originele beeld leidde niet tot de vondst van het beeld. Op 8 mei 1983 is vervolgens het nieuwe beeld, een exacte kopie van het oorspronkelijke beeld en vervaardigd door de Bossche beeldhouwer H. Suyskens, ingezegend door Pater Barnabas v.d. Brule. Pater Barnabas was een van de Paters Capucijnen, een orde die in de stad is opgevolgd door de Franciscanen.
Mariabeeld De Goede Moeder (hoek Lepelstraat/ Sint Jansstraat)
Op de hoek St. Jansstraat-Lepelstraat, aan de gevel van het ‘Keershuys’, bevindt zich het Mariabeeld De Goede Moeder. In vroegere tijden werd tijdens de omgangsdagen een groot Mariabeeld voor de gevel van het pand geplaatst, maar dit beeld was plotseling verdwenen. In 1982 is het beeldje door een anonieme gever geschonken aan de Vereniging Stille Omgang. Het is een zittende, traditioneel naturalistische Maria met Kind op schoot, uit lindehout gesneden door beeldhouwer H. Suyskens.
De Vereniging liet ter nagedachtenis van Louis Aarts, oprichter van de Vereniging en stimulator van het behoud van de Stille Omgang, zijn naam aan de linkerzijde van het beeldje beitelen en zijn sterfdag, 2 augustus 1983, aan de achterzijde. Op 16 oktober 1983 werd De Goede Moeder ingewijd door pater Barnabas van den Brule.
In 2019 en 2020 is het beeld enige tijd weggeweest. Allereerst is het gerestaureerd en is het tijdelijk teruggeplaatst in 2019. Gelet op het toen nog niet gereed zijnde “beschermende” kapelletje met dak (bescherming tegen weer en wind) is het beeld weer verwijderd. Met het kapelletje is het beeld vervolgens in augustus 2020 teruggeplaatst.
Mariabeeld in de Lepelstraat
Vanuit de Korenbrugstraat naar de Lepelstraat staat aan de linkerkant, tussen de café’s een geheel “eigentijdse” Mariakapel. Ook deze kapel en haar voorgangster kent een bewogen geschiedenis. Het Mariabeeld in de kapel is omgeven door bloemen en brandende kaarsen en is de voortzetting van een mariakapel die daar al vanaf 1825 heeft gestaan.
In 1825 kochten de heren Frijhoff en Pompe, distillateurs en wijnhandelaren, het huis “In den grooten beer” aan de Lepelstraat. Zij troffen er tussen een hoop rommel een groot stenen Mariabeeld met Jezuskind aan. Het beeld stond niet langs de historische beeweg. De kapel is in in 1866 spontaan onderdeel gaan uitmaken van de Beeweg doordat mensen de kapel in de bidtocht “meenamen”. Dat deden ze door een lus te maken door de Lepelstraat, waar de beeltenis van Maria werd gezien als de vervangster van het wonderbeeld in de Sint Jan. Dit, omdat in 1866 de cholera heerste en de mensen vanwege besmettingsgevaar niet in grote massa’s in de St. Jan bij de Zoete Lieve Vrouw mochten komen bidden.
De plotseling toegenomen belangstelling ontroerde de eigenaar, die het beeld liet restaureren en er zelfs een baldakijn boven liet maken. In de bevrijdingsdagen van 1944 is de distilleerderij bijna geheel verwoest. Ook het Mariabeeld liep opnieuw schade op, maar dit is door beeldhouwer Jac de Bresser weer hersteld. Tijdens de herstelwerkzaamheden na de oorlog is er op het terrein van de distilleerderij in 1950 voor het beeld een devotiekapel gebouwd.
In 1986 ging het gebouwencomplex met inbegrip van deze kapel geheel tegen de grond. Het maakte plaats voor een door de architect Frans van Dillen ontworpen (destijds bank)gebouw met café en bovenwoningen. Aan de zuidflank van het complex werd er naast het (verplaatste) café een nieuwe kapel in de nieuwbouw opgenomen als een onlosmakelijk deel van de totale nieuwbouw.
Mariabeeld met kind
Vanaf de Lepelstraat lopend rechtsaf de Visstraat in bevindt zich aan het einde van de straat het steegje de Ruische poort in. Boven deze poort is een nis gemetseld met daarin een Mariabeeld met links van het beeld een lantaarn. Het beeldje is hier ooit door het bankiershuis F. van Lanschot, die anno 1999 in dit pand nog steeds haar bankzaken uitoefent, geplaatst en later is daar nog een lantaarn aan toegevoegd. Op 27 mei 1982 is deze lantaarn aan de Vereniging Stille Omgang geschonken. Het beeld is niet het eerste Mariabeeld in successie dat zich boven de Ruische poort bevindt. Het is in de loop der tijden altijd een “mariale” plek geweest.
Mariakapel Markt ‘s-Hertogenbosch “naar een replica van de meester van Coudewater van de 15e eeuw”
Op 17 december 2015 is de Mariakapel op de Markt opgeleverd tezamen met de reconstructie van het middeleeuwse Puthuis. De totstandkoming van deze kapel en het Puthuis heeft de Bossche gemoederen een kleine 10 jaar bij tijd en wijle behoorlijk verhit. Voor – en tegenstanders roerden zich sterk nadat in april 2015 toch door de gemeenteraad het besluit tot plaatsing werd genomen. Wat hier ook van zij, met de reconstructie is de 15/16e eeuwse situatie van het Puthuis en kapel weer in het stadsbeeld teruggebracht. Dit staat op deze wijze op het schilderij van Jeroen Bosch “De Lakenmarkt” van 1530 weergegeven. Na de totstandkoming van het “Onze Lieve Vrouwe Huiske” is daarin een replica van de Meester van Coudewater uit de 15e eeuw geplaatst. De vergulde kroon op het beeld is door Hans van Gerwen uit Rosmalen. Het Mariabeeld is vervolgens in de meimaand van 2016 gekroond.
St. Anna te Drieën
Zowel poort als plaats zijn overblijfsels van een kapel die was toegewijd aan de H. Anna, de moeder van Maria en de grootmoeder van Christus. Deze kapel werd gebouwd door de gildenbroeders van de Broedersschap van de H. Anna, na afbraak van de eerdere bestaande kapel, die tot 1457 deel uitmaakt van het oude Gasthuis. In 1629 werd, na de verovering van de stad door Frederik Hendrik, de kapel door de Waalse Gereformeerden in beslag genomen voor de uitvoering van hun godsdienst.
Later werd de kapel in 1816 gesloopt in verband met de bouw van een nieuwe kerk voor de Nederlands-hervormde gemeente. Destijds heeft de voormalige Vereniging Stille Omgang gekozen voor het beeld van Sint Anna te drieën om de geschiedenis van deze kapel naar voren te halen als onderdeel van de Mariale beeweg door de stad. Op 6 oktober 1985 is dit beeld ingezegend door de toenmalige plebaan Van der Camp. Het is gemaakt door beeldhouwer H. Suyskens. Daarnaast bevindt zich een mariabeeldje vlakbij het beeld van Sint Anna te Drieën.
Beeldje hoek Roosekrans
Op de hoek van Hinthamerstraat 40 is in huize “De Rosekrans”in 1995 een Mariabeeld geplaatst. Het huis is laatmiddeleeuws en bestaat uit een traditionele Bossche indeling van een voorhuis, achterhuis en kelder. Nu een hoekpand, echter in de middeleeuwen een rijtjeshuis. Wijzigingen in stratenpatroon in de 17e deden aldaar de Nieuwstraat ontstaan, die de stad daar ontsloot richting het noorden. De aanzet van het mariabeeldje is op de foto rechtsboven te zien.
Op het einde van de beeweg is ten slotte hoog in de hoek van de Hinthamerstraat en Sint Jozefstraat, Sint Jozef nog te zien, die elk jaar de bidtocht van Maria en Christus gadeslaat. Hij staat daar al sedert 1872.