5. 1853-1967: noveen Zoete Lieve Vrouw

Algemeen

Vanaf 1853 komt de Mariaverering vanuit de stad en het omliggende gebied de Meijerij van ‘s-Hertogenbosch in volle omvang terug. De traditie van de meimaand met bedevaarten, gilde-eer en koren ontstaat gaandeweg dit tijdvak. Kenmerkend voor deze tijdsspanne is ook de traditie van de marianoveen, het lopen van de beeweg (bidroute/processieroute) tijdens de plechtige omgang en de stille omgang.

Noveen

Een Noveen, dat afgeleid is van het Latijnse getal noveni (negen), is een tijdvak van negen elkaar opvolgende dagen, waarop men op een bijzondere wijze tot God bidt, vaak middels de bemiddeling of voorspraak van een heilige. Enerzijds ter verkrijging van een gunst en/of anderzijds als voorbereiding op een grote feestdag. Het alleroudste noveen is dat van de apostelen die na de Hemelvaart van de Heer, volgens de Handelingen der apostelen 9 dagen baden en zich bezonnen op de komst van de Heilige Geest met Pinksteren (het Joodse Sjavoeot); het feest dat de schenking van de wetgeving in het Jodendom viert: de stenen tafels op de berg Sinaï, het zogenaamde Mata Tora: de gift van de Thora).

In de rooms-katholieke kerk worden in onze tijd vele vormen van negendaagse “tijdvakken” gebeden; verschillende novenen dus. Bekende novenen zijn de novenen rondom Kerstmis: de kerstnoveen tussen 16 december en 24 december als voorbereiding op het Hoogfeest van de geboorte van de Heer of de Noveen van St. Clara. Gebruikelijk bij noveenperioden is het branden van een noveenkaars die ononderbroken negen dagen en nachten brandt met een speciale intentie zoals de vraag om genezing of kracht voor jezelf of een zieke of om een uitkomst in situaties die moeilijk zijn. Dit gebruik is in de Mariakapel van de Zoete Lieve Vrouw ook gangbaar.

Zoete Lieve Vrouw

De feestdag van de Zoete Lieve Vrouw wordt jaarlijks op 7 juli gevierd. Vanaf deze periode wordt er 9 dagen stilgestaan als noveenperiode door onder anderen het lopen van de oude beeweg door de binnenstad, dan wel inwendig stil te staan door via gebed de voorspraak van de Zoete Lieve Vrouw bij de Heer af te bidden. Dit doet men in haar kapel of gewoon in gedachten door haar voorspraak te vragen.  Het lopen van de beeweg is een typisch Bosch’ gebruik; zijnde een specifieke vorm van het beleven van de “noveen” van de Zoete Lieve Vrouw die heden ten dage nog in stand wordt gehouden.

Ontstaan van het lopen als Noveen

Het lopen van de oude beeweg door de binnenstad is na de inname van de stad door de stedendwinger Frederik Hendrik in september 1629 ontstaan. Er mochten vanaf die tijd tot aan het jaar 1810 (het jaar dat bij teruggave van de kerken door Napoleon Bonaparte het rooms-katholicisme als godsdienstige stroming weer werd toegestaan) geen openbare processies meer gehouden worden. Met het plotse vertrek van het beeld van Maria naar Brussel in september 1629 (zie onder punt 4. historie) pakten de katholieke Bosschenaren het gebruik op door stilletjes (zwijgend bij zichzelf biddend) door de bekende straten van de beeweg te lopen. Zo ontstond tijdens de staatse overheersing van de stad de traditie van het lopen van de Stille Omgang; een noveen van 9 dagen achterheen in stilte door het lopen daarvan. Dit bleef met name in de avonduren van de dag na 1810 in stand. Het gebruik kwam spontaan meer en meer in zwang door het feit dat met de komst van de Fransen rond 1794 de godsdienstvrijheid meer en meer terugkwam.

Bestendiging van het gebruik

Toen uiteindelijk het beeld van de Zoete Lieve Vrouw op 27 december 1853, de feestdag van Johannes de Evangelist, de patroonheilige van de kerk en van het bisdom ’s-Hertogenbosch,  terugkeerde vanuit Brussel in de Sint Jan was de traditie blijvend. Dit leidde 13 jaar later, in 1866 tijdens de cholera-epidemie, echter wel tot een noviteit. In dat jaar mocht er niet gebeden worden in de Sint Jan bij de Zoete Lieve Vrouw in haar kapel. Dit, vanwege besmettingsgevaar. Vervolgens werd door de Bossche bevolking spontaan de eeuwenoude beeweg verlengd met een lus “extra”door de Lepelstraat, langs een kapel die in de volksmond destijds “Maria tussen de tonnekes” werd genoemd.

Dit gebruik is tijdens het lopen van de huidige bidtocht in mei nog steeds in stand gebleven. De kapel van Maria tussen de tonnekes is afgebroken, maar een eigentijdse kapel is weer teruggekomen. Kaarsen kunnen heden ten dage ook daar nog steeds worden gebrand.